Zelden heb ik me zo bekocht gevoeld als eind september, toen op het scherm in de Haarlemse filmschuur de aftiteling verscheen van Sweet Dreams. Waar had ik dit aan verdiend? Was het echt de zelfde film als wat filmkrant die maand op zijn omslag had staan: de openingsfilm van het 43ste Nederlands Film Festival in Utrecht, met een gave gentleman-gangster in een tropische plantenkas en de niet minder uitdagende ondertitel Wat nou tempo doeloe? 

Ik had de onbekende regisseur Ena Sendijarevic (36) en haar steractrice Renée Soutendijk (66) in een praatshow op de televisie gezien en achter de schermen had de producent Lemming Film evenmin stil gezeten. Vandaar de serie nominaties bij de opening van het festival en vrijwel gelijktijdig de mededeling dat de film al was uitverkoren als Nederlandse Oscar-inzending, gevolgd door superlatieven  in de juiste kranten. Als was at last de kern van het Nederlands kolonialisme blootgelegd en het naderend einde van die doffe ellende nooit zo treffend in beeld gebracht. Vol verwachting klopte mijn hart…

Maar van hoge verwachtingen was geen sprake meer, naarmate zich een mager verhaaltje ontvouwde over de ondergang van een Nederlandse suikerrietplantage ergens in tropisch Azië, boordevol clichés uit het hoofdstuk overzeese gebiedsdelen in de vaderlandse geschiedenis. De bekende botsing van twee werelden, een in- en een uitheemse, op klein formaat in een groen groen knollen-knollenland met een zielige waterval en – uiteraard – het buitenechtelijk kind van de plantagebaas (Jan!) om de tegenstellingen te overbruggen. Weergegeven in een aaneenschakeling, potpourri tegelijk, van scènes met karikaturale en poppenkasttypes die maar niet tot leven wilden komen, al deden bepaalde karakters zoals de weduwe bij vlagen nog zo hun best. 

De volgende morgen legde een medewerker van Trouw me uit, in een artikel over het inmiddels glansrijk door Sweet Dreams gewonnen festival, dat de regisseur ‘goochelend met surrealisme en vervreemding de beklemmende, laatste stuiptrekkingen van het Nederlandse kolonialisme tastbaar weet maken voor een hedendaags publiek’. 

Ik kan me vergissen maar ik geloof niet dat dit laatste in Nederland op grote schaal bewaarheid is geworden of alsnog zal worden. Integendeel, een satirische of zogenaamd tragikomische blik staat – lijkt mij – op gespannen voet met de herbeleving van het koloniaal verleden zoals die de afgelopen jaren op gang is gekomen.  Wat dat betreft stond de film in schril contrast met de documentaireserie Indonesia roept! van Hans Goedkoop (1963), waarvan de laatste aflevering op 20 oktober bij de publieke omroep te zien was. 

Als biculturele (Nederlands-Bosnische) millennial liet Sendijarevic zich veel meer boeien door vorm dan door inhoud. Zo besloot ze bijvoorbeeld geen kennis te nemen van de Max Havelaar van Fons Rademakers, want dat kon haar slechts belemmeren in het streven naar een geheel eigen film. Wel doopte ze, desgevraagd, haar verhaal en al die preferente vormen in een politiek correct sausje van kapitalistisch systeem en neoliberale samenleving. Op de wereldmarkt kun je daar prima mee uit de voeten, want kom je niet zo gauw iemand tegen met verstand van de Nederlandse geschiedenis, laat staan affiniteit met. 

De Indische Nederlander Goedkoop daaentegen, van een oudere lichting, haalde alles uit de kast om vanuit een sterk persoonlijke en tegelijk integere betrokkenheid juist de inhoud te laten prevaleren en – gezien de snel slinkende aantallen ooggetuigen – een ultieme poging te doen meer duidelijkheid te scheppen omtrent de manier waarop in de voorbije jaren veertig een definitief einde kwam aan de langdurige Nederlandse heerschappij in Indonesië. 

Daarmee nam hij de blijvende verbondenheid van de twee naties serieus en heeft hij ook jongere generaties een onschatbare dienst bewezen.